Zijn zij nou zo dom of wij zo slim?

Mensen met schulden nemen vaak onlogische beslissingen. Ze betalen bijvoorbeeld wel een incassobureau voor de telefoonrekening, maar niet de huur. Zijn zij nou zo dom of wij nou zo slim? Hebben mensen schulden omdat ze onbekwaam zijn en daarom dommere beslissingen nemen? 

Nee
Er is geen wetenschappelijk bewijs dat mensen met schulden onbekwaam zijn om weloverwogen keuzes te maken. Maar waarom nemen ze dan vaak, in onze ogen, onlogische beslissingen? Je betaalt toch altijd je huur of hypotheek, je zorgpremie enzovoort? Dat weet toch iedereen?

Het zit zo
Stel u voor, u bent aan het werk en er raast een trein voorbij, dan zult u zich minder goed kunnen concentreren. Zo werkt het ook met mensen die rond moeten komen met een klein budget: de schaarste eist de aandacht onvrijwillig en onbewust op, waardoor mensen die een gebrek aan geld ervaren zich minder goed kunnen concentreren op andere dingen. Zelfs als ze niet direct bezig zijn met rondkomen, zoals op hun werk, dan nog zullen deze gedachten zich constant opdringen. Onze gedachten richten zich namelijk automatisch en onbewust op behoeften die niet zijn vervuld, dus waaraan iemand schaarste ervaart.

Uit onderzoek(*) blijkt dat het gevoel van schaarste, zoals gebrek aan geld, een groot deel van het denkvermogen inneemt, zodat iemand minder ruimte over heeft om aan andere dingen te denken. Mensen die rond moeten komen van een klein budget zijn constant bezig met vragen zoals: “Hoe moet ik de rekeningen betalen?” en “Waar haal ik geld vandaan om de rest van de week te kunnen eten?”.

Schulden is net jongleren
Het enige dat iemand nog ziet en waarmee hij bezig is, is het probleem dat op dat moment moet worden opgelost. Alles wat niet met dat probleem te maken heeft, valt buiten de tunnel. Ook de toekomst is niet in beeld.

Stel dat iemand aan het jongleren is met vier balletjes. Hij moet zijn uiterste best doen om ze allemaal in de lucht te houden. Welk balletje heeft zijn aandacht? Het balletje dat hij op dat moment moet opvangen. Want als het valt, moet hij opnieuw beginnen. Het balletje daarna krijgt pas aandacht als het ene balletje in zijn hand ligt. Een langetermijnperspectief is hier dus ook niet mogelijk; hij heeft alleen aandacht voor het balletje dat op dat moment het belangrijkste is. Dit kost energie! Om mensen met gebrek aan geld te begrijpen moet je je voorstellen dat je je constant zo moe voelt alsof je een nacht doorgehaald hebt/doorgezakt bent en de dag erna niet meer helemaal helder bent door vermoeidheid. Je bent afwezig, met je gedachten elders en het kost veel moeite om je te focussen. En dat iedere dag.

Conclusie
Mensen met laag budget zijn dus niet dom, lui of ongemotiveerd, maar ze maken andere keuzes doordat ze een gebrek aan geld hebben. Door de druk van schaarste op hun denkvermogen hebben ze minder denkcapaciteit over voor andere beslissingen of taken.

Tips
Wat kunt u doen om ervoor te zorgen dat u binnen de tunnel valt?

• Sluit aan bij het moment waarop mensen zelf willen veranderen (bijvoorbeeld na een inkomstenterugval zoals bij loonbeslag).
  Bijvoorbeeld als u het gesprek wilt aangaan met de medewerker over het structureel aanpakken van de financiële problemen.

• Leg afspraken vast.
  Bijvoorbeeld als u afspraken gemaakt heeft of plan direct een opvolggesprek als u met de medewerker besproken heeft wat hij aan zijn financiële problemen gaat doen.

• Maak gebruik van variërende bandbreedte (bijv. na salarisstorting of vakantiegeld).
  De tunnel is dan breder en u kunt met de medewerker structurele oplossingen bespreken, op de langere termijn.

• Maak het makkelijk.
  Geef bijvoorbeeld een voorbeeldbrief mee aan de medewerker die hij kan gebruiken om de deurwaarder te verzoeken de beslagvrije voet te corrigeren.

 Terug naar de nieuwsbrief

* Onderzoekvan onder andere Mullainathan en Shafir (2013)